Korte Geschiedenis

Park Rijnstroom en Martha-Stichting Alphen aan den Rijn

In het park Rijnstroom aan de Raadhuisstraat van Alphen aan den Rijn, was van 1895 tot de zeventiger jaren van de 20e eeuw de Martha-Stichting gevestigd.

Het begin van de Martha-Stichting vinden we in Amsterdam. De onderwijzer Cornelis Geel werd in 1870 benoemd tot evangelist met als werkterrein de Jordaan. Daar stichtte hij een christelijk tehuis voor ontheemden. Later begon hij een bewaarschool voor vervuilde kinderen. In 1882 legde hij contacten met een hoofdonderwijzer in Nieuwveen, die ook een tehuis voor dergelijke kinderen had geopend. In 1883 werd de "Vereniging Martha-Stichting voor onverzorgde kinderen" opgericht.
Door de snelle groei van het aantal kinderen werd een pand aan de Julianastraat in Alphen aangekocht. Toen door de verbreding van de Rijn een gedeelte van de tuin van het pand zou verdwijnen was het wenselijk om uit te zien naar een andere ruimte. In 1895 werd daarom de buitenplaats "Rijnstroom" aan de Lage Zijde onder Aarlanderveen gekocht en nadat er was verbouwd en bijgebouwd kon er in 1897 worden verhuisd. Door de voortdurende groei van het aantal jongens en meisjes was uitbreiding noodzakelijk. Na de aankoop in 1906 van de naastgelegen boerderij met 20 hectare grond volgde de bouw van bijgebouwen. De tuinarchitect Copijn uit Groenekan ontwierp een park waarin de gebouwen konden worden opgenomen. Het oude en grote park achter de buitenplaats "Rijnstroom" werd hersteld en vergroot.

Na de invoering van de kinderwetten van 1905 werd goedkeuring verkregen voor het opnemen van voogdijkinderen. Dat was belangrijk voor de verdere ontwikkeling van de Martha-Stichting omdat daardoor rijkssubsidie kon worden verkregen. Vóór die tijd was men geheel afhankelijk van giften, die overigens uit het hele land binnenkwamen. Dat de Martha-Stichting landelijke bekendheid had blijkt onder meer uit het feit dat Koningin-moeder Emma op 29 april 1930 het geheel vernieuwde meisjeshuis opende dat onder de naam "Emmahuis" in gebruik werd genomen.
Vooral in de dertiger jaren werd het complex behoorlijk uitgebreid door de bouw van drie paviljoens. Het complex bevatte ook ruimten voor ontspanning en mogelijkheden om voor een beroep te worden opgeleid. Bovendien beschikte de Martha-Stichting over een eigen moestuin en over een eigen boerderij. In de zeventiger jaren werden de oude gebouwen van "Rijnstroom" verlaten en verruild voor nieuwe huisvesting op een aangrenzend terrein.

Het complex is voor een belangrijk deel bewaard gebleven en kreeg de naam Park Rijnstroom. Het park met de grote vijver in het midden is in stand gebleven. De pastorie, eertijds de woning van de predikant-directeur, is nog steeds als woning in gebruik. Het voormalige kerkgebouw huisvest op dit moment nog het Parktheater. Het schoolgebouw wordt gebruikt door Parkexpressie en het "Emmahuis" is thans een appartementencomplex. De door het park lopende wegen kregen de namen van bekende predikant-directeuren van de Martha-Stichting.

Bronnen en literatuur:

· SARM; Archief van de Hervormde gestichtsgemeente "Martha-Stichting", later "Rijnstroom", 1910-1967.

· H. Dinkelaar en A. de Kok, 'Het park Rijnstroom en de Marthastichting' in: H. Dinkelaar, H. Krol en J. van Vliet (red.), Op pad in Rijnstroom en Beerendrecht (Alphen aan den Rijn 1992) 76-86.

· P. Leeflang e.a. (red.), 'De geschiedenis van de Martha-Stichting te Alphen aan den Rijn', in: De Viersprong 64 themanummer (2000).

Park Rijnstroom; lusthof voor de Martha-Stichting

Het statige Park Rijnstroom, aan de Lage Zijde van de Oude Rijn, is zonder twijfel één van de meest karakteristieke plaatsen in Alphen aan den Rijn. Het was één van de grotere buitenplaatsen en eigendom van vele markante bewoners en de Martha-Stichting, een tehuis voor onverzorgde kinderen. De diverse gebouwen in klassieke stijl worden omarmd door weelderig groen en scheppen een beeld dat vrij goed overeenkomt met dat van vroeger.

Wie tegenwoordig door het vrij toegankelijke park in het midden van Alphen aan den Rijn loopt, kan zich moeilijk voorstellen dat het lusthof vroeger werd omgeven door uitgestrekte landerijen, behorend tot de gemeente Aarlanderveen. Maar waar de omgeving inmiddels volop is ontwikkeld, lijkt de tijd in Park Rijnstroom grotendeels te hebben stilgestaan. De eeuwenoude bomen en rustieke vijvers bieden nog steeds een prettige verblijfplaats aan de meest uiteenlopende soorten vogels, libellen en waterlelies. En de gebouwen ademen de sfeer van reeds lang vervlogen tijden uit.

Wanneer het oorspronkelijke landhuis werd gebouwd is niet precies bekend, maar naar vermoeden was dit rond het jaar 1720. De eerste eigenaars waren Reinier van Uylenburgch, Heer van Honswijk en zijn vrouw Johanna Bakker. Door overerving en onderhandse verkoop heeft het buitenverblijf vele interessante bewoners gekend. Zoals de Amsterdamse koopman en reder Haro Joachim Coster, die er gedurende de zomermaanden grotendeels verbleef. Een andere bekende bewoner van Rijnstroom was Gerardes Wouter Verwey Mejan, bankier en lid van de Tweede Kamer. Samen met zijn vrouw ging hij in 1842 permanent in het buitenverblijf wonen. Ook Albertus Jongkindt Coninck, in het midden van de negentiende eeuw burgemeester van Aarlanderveen, was enige tijd eigenaar. In 1895 kwam een eind aan de reeks particuliere eigenaren en werd Rijnstroom, met de bijbehorende boomgaard, voor 11.500 gulden verkocht aan het bestuur van de Martha-Stichting.

Duizend kinderen

De Martha-Stichting, die een tehuis bood aan onverzorgde kinderen, bestond toentertijd twaalf jaar. Oprichter Cornelis Geel deelde de bovenverdieping van het voormalige buiten in als slaapzaal voor de jongens en als kleermakerij. Op de benedenverdieping woonde hij zelf. Achter het gebouw werd een zogenaamd moederhuis gebouwd, met een bewaarschool en een slaapzaal voor de werkmeisjes. Het aantal kinderen groeide in korte tijd enorm. In 1901 waren maar liefst duizend kinderen ingeschreven, waardoor uitbreiding absolute noodzaak was. Hiertoe werd de naastliggende boerderij Arce Noë met twintig hectare grond aangekocht, gefinancierd met giften, legaten en na oproepen in het maandblad ‘Onze Kinderen’.

Dat de stichting zelfs landelijk bekendheid kreeg blijkt wel uit het feit dat Koningin-moeder Emma in 1930 in Park Rijnstroom een geheel vernieuwd meisjeshuis opende, genaamd ‘Emmahuis’. Rond die periode werd het complex behoorlijk uitgebreid, maar werd het oorspronkelijke Rijnstroomgebouw helaas gesloopt. In 1923 bouwde de stichting echter een fraaie woning in klassieke stijl, vlak achter het voormalige buiten. In het timpaan van het gebouw staat nog het devies van de Martha-Stichting: ‘De Heer zal voorzien’. Deze voormalige huisvesting van de predikant-directeuren van de stichting is nog steeds als woning in gebruik. Het voormalige kerkgebouw huisvest het Parktheater, het voormalige schoolgebouw is in gebruik als een creatief centrum. Uniek is ook de bewaard gebleven boomgaard, waar vroeger het fruit werd geteeld voor het kindertehuis. De boomgaard wordt onderhouden door de zoon van de tuinman van de Martha-Stichting en is te vinden naast het bekende ‘Emmahuis’; nu in gebruik als appartementencomplex.

Bron: Groene Hart Archieven in Alphen aan den Rijn.